Η συμμόρφωση στις αποφάσεις ΕΔΔΑ

 

ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΗ ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΣΔΑ Η ΠΛΗΡΗΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΑΝΤΩΝΗ Π.ΑΡΓΥΡΟΥ

1.-Εισαγωγικά
1.-Μετά το τέλος  του δευτέρου  Παγκοσμίου  Πολέμου, τα μέλη της διεθνούς κοινότητος, επεδίωξαν την διασφάλιση και την αποτελεσματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τόσο καταπατήθηκαν και απειλήθηκαν[1] . Το 1948 υπογράφτηκε η Οικουμενική  Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΟΗΕ 1948). Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι η βασική διεθνής έκφραση των απαράγραπτων και απαραβίαστων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης οικογένειας. Η Διακήρυξη αναγνωρίζει ότι ο σεβασμός των δικαιωμάτων[2] όλων των ανθρώπων «αποτελεί το θεμέλιο της ελευθερίας της δικαιοσύνης και της ειρήνης σε όλο τον κόσμο», αποτελώντας έτσι ένα κοινό υπόδειγμα για όλους τους λαούς. Η Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ι έχει χαρακτηρισθεί ως: «κοινό πρότυπο επιτεύγματος για όλους τους λαούς». Εκείνο που δεν είναι ίσως γνωστό είναι ότι πριν περίπου 150 χρόνια από την Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ένας Έλληνας εμπνευσμένος στοχαστής, εθνομάρτυρας, ο Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) υπήρξε προάγγελός της κι αυτός επηρεασμένος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης[3]. Πραγματικά συγκλονίζεται κανείς από τις μεστές σε οικουμενικό ανθρωπισμό και δημοκρατικότητα πρωτοποριακές και σοφές ιδέες του Ρήγα περί των Δικαίων του Ανθρώπου  που εκφράζουν, και μάλιστα σε ορισμένα σημεία πιο δυναμικά και πιο ριζοσπαστικά, την Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου[4].
Ακολούθησε την 4η Νοεμβρίου 1950 η υπογραφή, από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, της «Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προάσπιση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών» (ΕΣΔΑ)[5] που κυρώθηκε στην Ελλάδα με το νδ 2329/1953. Η ΕΣΔΑ τέθηκε σε ισχύ στις 3 Σεπτεμβρίου 1953.  
Το 1969 τα κράτη Δανία, Νορβηγία, Σουηδία και Ολλανδία, κατήγγειλαν την τελούσα υπό δικτατορικό καθεστώς Ελλάδα (Denmark, Norway, Sweden, Holland v Greece 5.11.69), λόγο σωρείας παραβιάσεων των διατάξεων της συνθήκης, ενόψει της επικείμενης απόφασης της Επιτροπής Ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περί αναστολής του δικαιώματος εκπροσώπησης, το τότε καθεστώς έλαβε την απαράδεκτη  και πρωτοφανή  απόφαση με την οποία στις 12 Δεκεμβρίου 1969 αποχώρησε καταγγέλλοντας ταυτόχρονα την ΕΣΔΑ. Η Ελλάδα υπήρξε το μόνο κράτος-μέλος στην ιστορία του Συμβουλίου της Ευρώπης που κατήγγειλε την ΕυρΣΔΑ. Ευθύς αμέσως μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας η Ελλάδα επανήλθε επικυρώνοντας την ΕυρΣΔΑ (ΝΔ 53/19.9.1974 ΦΕΚ Ά 256). Με το με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος 1975, σύμφωνα με το οποίο οι διεθνείς συμβάσεις από την επικύρωσή τους με νόμο αποτελούν μέρος του ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν των αντίθετων εθνικών διατάξεων. Με το άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (ΕυρΣΔΑ), που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 53/1974 και έχει υπερνομοθετική ισχύ^[6] (άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος 1975), ορίζεται ότι "κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα όπως η υπόθεση του δικαστεί δικαίως, δημοσίως και εντός λογικής προθεσμίας υπό ανεξαρτήτου και αμερόληπτου δικαστηρίου, νομίμως λειτουργούντος, το οποίο θα αποφασίσει είτε επί των αμφισβητήσεων επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων του»
2.- Με τη θέση σε ισχύ της Συνθήκης της Λισαβόνας την 1η Δεκεμβρίου 2009, δόθηκε στη Συνθήκη της ΕΕ η νομική βάση για την προσχώρηση[7] της Ένωσης στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕυρΣΔΑ). Αυτό επιτρέπει να ερμηνεύεται το δίκαιο της ΕΕ υπό το φως της Σύμβασης  και να βελτιώνεται η νομική προστασία[8] των πολιτών της ΕΕ, επεκτείνοντας σε πράξεις της Ένωσης[9] την προστασία της οποίας χαίρουν οι πολίτες από τα κράτη μέλη.
3.- Η Ελλάδα αναγνώρισε το δικαίωμα ατομικής προσφυγής (1985) και την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Δικαστηρίου (1979.
Ο Καθηγητής Φ. Βεγλερής[10] το 1997 προέβη σ’ έναν θλιβερό απολογισμό της νομολογίας των Ελληνικών Δικαστηρίων για την περίοδο 1953-1974 σε σχέση με την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕυρΣΔΑ), την οποία χαρακτήριζε «κείμενο άχρηστο  στην ζωή του δικαίου μας[11]», αφού ήταν σπάνια η αναφορά της στην νομολογία[12].
4.- Με την πάροδο του χρόνου, όμως, όλο και περισσότερες ελληνικές υποθέσεις οδηγούνται στο Στρασβούργο. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου[13] (ΕυρΣΔΑ) και η νομολογία[14] του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), επηρεάζουν[15] πλέον αποφασιστικά την ζωή μας έχει καταστεί καθημερινό εργαλείο του Έλληνα εφαρμοστή του δικαίου[16]. Η νομολογία του ΕΔΔΑ[17] επεμβαίνει[18] πλέον δραστικά στην διαμόρφωση του Ελληνικού Δικαίου[19], αλλά και στην θεσμική[20] απονομή της δικαιοσύνης[21].                                         
2.-Η παραβίαση της ΕΣΔΑ.
Πολλαπλές είναι από το ΕΔΔΑ και οι καταδίκες της Χώρας μας Πολλαπλές είναι από το ΕΔΔΑ και οι καταδίκες της Χώρας μας:
α) της παραβίασης του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕυρΣΔΑ, που συνίσταται στην αδικαιολόγητη βραδύτητα απονομής της Δικαιοσύνης. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει  την καθυστέρηση προσαρμογής  της ελληνικής έννομης τάξης στο ευρωπαϊκό κεκτημένο προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η καθυστέρηση  απονομής της δικαιοσύνης έχει κριθεί σε μια σειρά υποθέσεις όπως: Αντωνόπουλος (14.12.1999), Πιαλόπουλος (15.02.2001), Λογοθέτης (12.04.2001), Κατσαρός (06.06.2002), Σάτκα (27.03.2003), Μεταξάς (27.05.2004), Ιερά Μονή Προφήτου Ηλιού Θήρας (22.12.2005) και Αναγνώστου κατά Ελλάδος της 16.09.2010, Β. Αθανασίου κατά Ελλάδος της 21.12.2010, Βίχος κατά Ελλάδος και Κοροσίδου κατά Ελλάδος, Κυριαζίδου κλπ. κατά Ελλάδος όλες της 10.02.2011, καθώς και την απόφαση Τσουκαλάς κατά Ελλάδος της 22.07.2010 και στην Υπόθεση Ιωάννης Αναστασιάδης και λοιποί Κατά Ελλάδας, προσφυγή υπ’ αρ. 45823/08.
β) Η Ελληνική Πολιτεία στα πλαίσια των υποχρεώσεων της που απορρέουν από το άρθρο 13 της ΕυρΣΔΑ βράδυνε εξαιρετικά να λάβει τα αναγκαία νομοθετικά μέτρα[22], ώστε να θεσμοθετηθεί ένδικο βοήθημα που να επιτρέπει  να παραπονεθούν[23] οι διάδικοι για την υπέρβαση της εύλογης διάρκειας της διαδικασίας[24], ενώ κρίθηκε από το ΕΔΔΑ ότι η προστασία που παρέχεται από το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ[25] δεν είναι επαρκής[26]. Η πρώτη υπόθεση για την έλλειψη ενός αποτελεσματικού μέσου στον προσφεύγοντα που θα του επέτρεπε να παραπονεθεί για την διάρκεια της διαδικασίας στην Ελλάδα, είναι η υπόθεση Κόντη-Αρβανίτη κατά Ελλάδας, αρ. 53401/99, §§29-30, της 10.04.2003. Την διαπίστωση της ανάγκης αυτής έχει κάνει επανειλημμένα το ΕΔΔΑ και σε άλλες αποφάσεις ελληνικού ενδιαφέροντος, όπως στην υπόθεση Τσουκαλάς κατά Ελλάδας, αρ. 12286/08, §§37-43, 22 Ιουλίου 2010[27]. Η Ελληνική Πολιτεία επιτέλους ελαβε μέτρα συμμόρφωσης στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ για την καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης με τις διατάξεις των άρθρων 53 έως 60 του ν. 4055/2012 «Δίκαιη δίκη και εύλογη διάρκεια αυτής» (ΦΕΚ Α' 51/12.3.2012) και  καθιέρωσε ένα νέο ένδικο βοήθημα  την αίτηση δίκαιης ικανοποίησης. Με τις ανωτέρω ρυθμίσεις του ν. 4055/2012 καθορίσθηκαν κανόνες για την παροχή αποτελεσματικής, ταχείας και άμεσης δικαστικής προστασίας των ενδιαφερομένων, για την επιδίωξη αποκατάστασης της βλάβης από την αδικαιολόγητη καθυστέρηση εκδίκασης των υποθέσεων.
3.- Η συμμόρφωση στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ
1.-Τα έτη 2017-2018-2019 εκδόθηκαν 307 αποφάσεις από το ΕΔΔΑ για την Ελλάδα από τις οποίες οι 93 (31%) ήταν καταδικαστικές. 157 προσφυγές διεγράφησαν από το πινάκιο λόγω φιλικού διακανονισμού ή μονομερούς δήλωσης και 57 απορρίφθηκαν. Οι αποζημιώσεις που πλήρωσε η Ελλάδα την τριετία 2016-2017-2018 ήταν περίπου 11.500.000 ευρώ. Το άρθρο 46 της ΕΣΔΑ ορίζει ότι τα συμβαλλόμενα μέρη οφείλουν να συμμορφώνονται με τις αποφάσεις του Δικαστηρίου στις οποίες ήταν διάδικοι.. Εξαιρετικά σημαντική  η πρώτη απόφαση του Στρασβούργου για μη συμμόρφωση κράτους σε απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου είναι η «Ilgar Mammadov κατά Αζερμπαϊτζάν» της 29.05.2019 (αρ. προσφ. 15172/13).
Η δικαστική προστασία, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθ. 20 § 1 Συντ. και στο άρθ. 6 § 1 ΕΣΔΑ, είναι αποτελεσματική μόνο όταν καθίσταται εφικτή στην πράξη η δυνατότητα αναγκαστικής εκτελέσεως[28]. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) αποφάνθηκε (Υπόθεση Hornsby κατά Ελλάδας^[29]) ότι «η αποτελεσματική προστασία ενός μέρους ειδικά σε διοικητικές δίκες και η αποκατάσταση της νομιμότητας προϋποθέτουν την υποχρέωση των διοικητικών αρχών να συμμορφωθούν με τις δικαστικές αποφάσεις». Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έκρινε με απόφαση της 19ης Μαρτίου 1997 ότι το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη θα ήταν άνευ περιεχομένου «εάν η εθνική έννομη τάξη ενός συμβαλλόμενου Κράτους επέτρεπε τη μη εφαρμογή μίας οριστικώς δεσμευτικής δικαστικής αποφάσεως, εις βάρος του ενός διαδίκου. Όταν, μάλιστα, ο ιδιώτης διάδικος έχει επιτύχει ακυρωτική απόφαση ενώπιον του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου ενός συμβαλλόμενου Κράτους η αποτελεσματική δικαστική προστασία του και η αποκατάσταση της νομιμότητας προϋποθέτει όχι μόνο την εξαφάνιση της παράνομης πράξης, αλλά και την άρση όλων των δυσμενών εις βάρος του συνεπειών (από την ακυρωθείσα πράξη)». Και προσθέτει: «Όταν οι διοικητικές αρχές αρνούνται ή παραλείπουν να συμμορφωθούν, ή έστω καθυστερούν, οι εγγυήσεις του άρθρου 6, που απολαμβάνει ο διάδικος κατά τη διάρκεια της εκδίκασης της υποθέσεώς του, χάνουν κάθε νόημα», βλ. αποφάσεις Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α) Hornsby κατά Ελλάδας, παρ. 40-41 .Κανελλόπουλος κατά Ελλάδας, της 21.2.2008, Νο 11325/06, σκέψη 23, Γεωργούλης και άλλοι κατά Ελλάδας, της 21.6.2007, Νο 38752/04, σκέψη 23, Ρομποτή και Ρομποτής κατά Ελλάδας, της 25.1.2007, Νο 14263/04, σκέψη 24, Μπέκα – Κουλοχέρη κατά Ελλάδας της 6.7.2006, Νο 38878/03, σκέψη 2.
Το ΕΔΔΑ έχει δεχθεί σε πληθώρα ελληνικών υποθέσεων ότι η πραγματική προστασία του προσφεύγοντος συνεπάγεται την υποχρέωση της Διοίκησης να συμμορφώνεται στις δικαστικές αποφάσεις (Hornsby v. Ελλάδας, 19.3.1997· Μεταξάς v. Ελλάδας, 27.5.2004, Ιερά Μονή Προφήτου Ηλίου Θήρας v. Ελλάδας, 22.12.2005· Γεωργούλης κ.λπ. v. Ελλάδας, 21.6.2007· Ρομποτής v. Ελλάδας, 25.1.2007· Βαλυράκης v. Ελλάδας, 11.10.2011). Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, τα κράτη μέλη δεν δικαιούνται να επικαλεσθούν την έλλειψη πόρων για να δικαιολογήσουν τη μη εκτέλεση των οικονομικών τους υποχρεώσεων που προκύπτουν από δικαστικές αποφάσεις [Βurdov v. Russia,, 15.1.2009· Scordino v. Italy (Νο 1) 29.3.2006].
 
Κρίθηκε με την 3064/2014Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας: «…από τις διατάξεις του άρθρου 95 παρ. 5 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο η Διοίκηση έχει υποχρέωση να συμμορφώνεται προς τις δικαστικές αποφάσεις^[30], του άρθρου 1 του σχετικού εκτελεστικού νόμου 3068/2002 (274 Α), καθώς και του άρθρου 50 παρ. 4 του π.δ. 18/1989 (8 Α), με το οποίο θεσπίζεται η υποχρέωση συμμορφώσεως ειδικώς προς τις ακυρωτικές αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, συνάγεται ότι, σε περίπτωση ακυρώσεως πράξεως επιβολής προστίμου, το οποίο έχει ήδη καταβληθεί από τον υπόχρεο μαζί με τυχόν προσαυξήσεις, το συνολικό καταβληθέν ποσό πρέπει να επιστραφεί στον καταβαλόντα, προστιθεμένου του εκάστοτε προβλεπόμενου νόμιμου τόκου, διότι μόνο με τον τρόπο αυτό τα πράγματα αποκαθίστανται στην κατάσταση που θα ήταν αν δεν είχε εκδοθεί η πράξη που ακυρώθηκε (ΣτΕ 3131/2003). Συνεπώς, η επιστροφή του ποσού αυτού (προστίμου, τυχόν προσαυξήσεων και νομίμου τόκου), δύναται να επιδιωχθεί δια ασκήσεως αγωγής αποζημιώσεως κατ’ άρθρο 105 ΕισΝ.Α.Κ., σε περίπτωση μη συμμορφώσεως ή μη προσηκούσης συμμορφώσεως της Διοικήσεως προς την ανωτέρω υποχρέωσή της, που απορρέει ευθέως από την ακυρωτική απόφαση (Σ.τ.Ε. 3131/2003).»
4.- Η επίδραση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ στο Σύνταγμα:
Α.- Στην Συνταγματική αναθεώρηση του 2001, (Ψήφισμα της 17ης Απριλίου 2001 της Ζ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων)  λόγω της απόφασης ΕΔΔΑ HORΝSBY (18357/91) τροποποιήθηκε το άρθρο 95 Συντάγματος και θεσπίστηκε η υποχρέωση της Διοίκησης να συμμορφώνεται[31] προς τις δικαστικές αποφάσεις και στη συνέχεια ο νόμος[32] που πρόβλεψε τη δυνατότητα αναγκαστικής εκτέλεσης κατά της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου(άρθρο 94 § 4, εδ. γ Συντάγματος).
Κατόπιν  της απόφασης Θλιμμένος κατά Ελλάδας (34369/97), προστέθηκε ερμηνευτική δήλωση στο άρθρο 4 Συντάγματος, για να δοθεί η δυνατότητα εναλλακτικής θητείας στους αντιρρησίες συνείδησης (Παραβίαση του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ).
 Λόγω της απόφασης Τσίρλης και Κουλουμπάςκλπ (19233/91), τροποποιήθηκε η διάταξη του Άρθρου 93§3 Συντάγματος, επειδή η καταδικαστική απόφαση του ΑΠ δεν έλαβε υπόψη πάγια νομολογία ότι οι μάρτυρες του Ιεχωβά είναι πιστοί γνωστής θρησκείας.
Β.-Στην Συνταγματική αναθεώρηση του 2008 (Ψήφισμα της 27ης Μαΐου 2008 της Η’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων) λόγω της απόφασης «ΕΔΔΑ Λυκουρέζου» (33554/03)τροποποιήθηκε το άρθρο 57 Συντάγματος, ώστε να καταργηθεί το απόλυτο ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας και
Γ- Στην Συνταγματική αναθεώρηση του 2019 (Ψήφισμα της 25ης Νοεμβρίου 2019 της Θ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, που δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. 187/Α’/28.11.2019). τροποποιήθηκε το σχετικό άρθρο 86 για την ασυλία των Βουλευτών, ενώ είναι προφανές ότι η χώρα πρέπει να λάβει μέτρα  μετα την απόφαση του «ΕΔΔΑ, Μπακογιάννη κατά Ελλάδος» της 20.12.2022 (αρ. προσφ. 31012/19) για την άρνηση ελληνικού κοινοβουλίου να άρει ασυλία υπουργού για άσκηση ποινικής δίωξης για συκοφαντική δυσφήμηση γνωστής βουλευτού.
5.- Η επίδραση των αποφάσεων του ΕΔΔΑ στη απονομή της δικαιοσύνης
 1.-Με εγκύκλιό της 187/2023 η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου ζήτησε από τους εισαγγελικούς λειτουργούς όπως μελετήσουν την απόφαση «Β.Υ. κατά Ελλάδας» με την οποία καταδικάστηκε η χώρα για αναποτελεσματική ποινική διερεύνηση καταγγελίας για απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση. Με την Απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) από 7-7-2022 στην προσφυγή «TOROSIAN κατά Ελλάδας» δόθηκαν Γενικές Οδηγίες προς αποφυγή συναφών παραβιάσεων της της Ευρωπαϊκή Σύμβασης για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών (Ε.Σ.Δ.Α.)με την 1/2023 Εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, ενώ έχουν εκδοθεί από το ΕΔΔΑ δεκάδες παρόμοιες αποφάσεις ΕΔΔΑ σε βάρος της Χώρας μας
2.-Κρίθηκε ότι η παραβίαση δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο αποτελεί παράβαση του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ. Και έτσι  δημιουργείται νομολογιακό προηγούμενο σε ό,τι αφορά τα όρια επίκλησης της βουλευτικής ασυλίας όταν επίμαχες δραστηριότητες δεν εντάσσονται στο στενό πλαίσιο του βουλευτικού ή υπουργικού ρόλου(Βλ. «ΕΔΔΑ Συγγελίδης κατά Ελλάδος». (Προσφυγή αριθ. 24895/07).
Αναμένεται ότι το ΕΔΔΑ με την ιδία σκέψη της παραβίασης δικαιώματος πρόσβασης σε δικαστήριο παράβαση του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ, θα αποφανθεί επί εκκρεμούς συζητηθείσης ήδη υποθέσεως  αναφορικά με τις αποφάσεις ΣτΕ Ολ 799-803/2021.  Η Ολομέλεια με τις αποφάσεις αυτές , δέχθηκε, ότι το άρθρο 105 ΕισΝΑΚ δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ζημία από πράξη δικαστικού οργάνου και  εκδόθηκαν σε μεταστροφή  της νομολογίας της ιστορικής ΣτΕ Ολ 1501/2014, που συμπλήρωσε το νομικό καθεστώς της αστικής ευθύνης του Δημοσίου και καθιέρωνε  τον κανόνα της ανάλογης εφαρμογής του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ σε περίπτωση προδήλου ή βαρέος σφάλματος οργάνου ενταγμένου στη δικαστική εξουσία[33].
4.-Πρόσφατη καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ (απόφαση «Σαββαΐδου κατά Ελλάδας» της 31.1.2023) για παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας λόγω δηλώσεων πρώην κυβερνητικής εκπροσώπου, που προεξοφλούσαν την ενοχή της, προτού ακόμη αποφανθούν τα αρμόδια όργανα της ποινικής δικαιοσύνης, τα οποία τελικώς μάλιστα τη δικαίωσαν.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, με την απόφασή του, «Δεμερτζής κατά Ελλάδος» της 11.05.2023, έταμε σημαντικά ζητήματα που αφορούν την πειθαρχική ευθύνη των δικηγόρων, ιδίως εν σχέσει προς τη συμμετοχή τους σε «τηλεδίκες».
Στην απόφαση ΕΔΔΑ 31.10.2019, Παπαγεωργίου και άλλοι κατά Ελλάδας (Προσφυγή υπ’αρ 4762/18 and 6140/18) έκρινε πως «οι κρατικές αρχές δεν έχουν το δικαίωμα να επεμβαίνουν στην σφαίρα της ατομικής συνείδησης και να διαπιστώνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόμου ή να το υποχρεώνουν να αποκαλύπτει τις πεποιθήσεις του σχετικά με πνευματικά ζητήματα»
5.-Μετα τις  αποφάσεις «Βασίλειος Αθανασίου κατά Ελλάδος » του 2010 (Προσφυγή υπ’αρ. 50973/08), Μιχελιουδάκης κατά Ελλάδος (Προσφυγή αριθ. 54447/10) και Γλυκάντζη κατά Ελλάδος του 2012 για την υπερβολική διάρκεια της διοικητικής, της ποινικής και της πολιτικής δίκης αντίστοιχα. Σε συνέχεια των εν λόγω πιλοτικών αποφάσεων υιοθετήθηκαν οι Νόμοι 4055/2012 και 4239/2014[34] με τους οποίους προβλέφθηκαν ειδικά ένδικα βοηθήματα «της δίκαιης ικανοποίησης» λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης (άρθρο 53 του ν. 4055/2012 αποζημιωτικού κυρίως χαρακτήρα στο πεδίο αυτό[35].Δυστυχώς όμως λόγω των πολύ μικρών ποσών που επιδικάζονται με την αιτιολογία ότι «συνεκτιμάται η προκύπτουσα από τα διαθέσιμα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής πτώση του βιοτικού επιπέδου στην Ελλάδα κατά τα τελευταία έτη, η οποία συνδέεται με τον σοβαρότατο κλονισμό της δημοσιονομικής ισορροπίας του Ελληνικού Κράτους λόγω εκτίναξης του δημοσίου ελλείμματος και του δημοσίου χρέους σε πρωτοφανή επίπεδα και η οποία αντικατοπτρίζεται στην οικονομική ύφεση και μείωση του ακαθαρίστου εγχωρίου προϊόντος»(βλ ΣτΕ 1317/2022) ενώ η Χώρα έχει από μακρού εξέλθει της νομισματικής κρίσεως και έχει ενταχθεί σε «επενδυτική βαθμίδα» μετα από αξιολογήσεις πιστοληπτικής διαβάθμισης,  παρα ταύτα ορισμένα  δικαστήρια κρίνουν ότι η Χώρα ακόμη τελεί υπό καθεστώς πτωχεύσεως!!!
6.-Στην υπόθεση «Μάργαρη κατά Ελλάδας» (αρ. προσφυγής 36705/2016) Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καταδίκασε την Ελλάδα για παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (σεβασμός ιδιωτικής ζωής) η εκ μέρους της Εισαγγελίας της δημοσίευση φωτογραφιών και άλλων προσωπικών στοιχείων επτά εκ των κατηγορουμένων –μεταξύ των οποίων και η κ. Μάργαρη – στον Τύπο, για περίοδο έξι μηνών μετά την απαγγελία του κατηγορητηρίου τους.
 
6. Επίλογος
Η Ελλάδα προέβη στην κύρωση της ΕΣΔΑ μαζί με το Πρώτο, καλούμενο και «Πρόσθετο», Πρωτόκολλο, για πρώτη φορά με το ν. 2329/1953. Μετά όμως την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος η Ελλάδα απεχώρησε από την ΕΣΔΑ προκειμένου να αποφύγει την καταδίκη και την αποβολή της από αυτήν. Μετά την πτώση του δικτατορικού καθεστώτος η Ελλάδα την κύρωσε εκ νέουμε το ν.δ. 53/1974. Με οδηγό το άρθρο 28 § 1 του Συντάγματος, η υπερνομοθετική ισχύς της ΕΣΔΑ δεν αμφισβητείται. Εξ άλλου, μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η υπεροχή της ΕΣΔΑ έναντι ολόκληρου του εθνικού δικαίου, του Συντάγματος συμπεριλαμβανομένου, μέσω της ενσωμάτωσής της στη ΣΕΕ/ΣΛΕΕ, είναι πλέον γεγονός. Η καθοριστική επίδραση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στην εσωτερική έννομη τάξη, αποτυπώνεται συνεχώς σε πλειάδα δικαστικών αποφάσεων[36] ,όλων των δικαιοδοσιών και βαθμών δικαιοδοσίας[37].
Όπως προκύπτει απο τα ανωτέρω εκτεθέντα η Ελλάδα επιδεικνύει σεβασμό και συμμόρφωση προς την ΕΣΔΑ, πλην όμως δεν την εφαρμόζει κατ’ απόλυτο και καθολικό τρόπο με αποτέλεσμα τις συνεχείς καταδίκες της, αν αναλογισθεί κανείς στο ΕΔΔΑ το 2020  εκκρεμούσαν 735 προσφυγές κατά της Ελλάδας, κυρίως για συνθήκες κράτησης σε φυλακές[38]η δε Ελλάδα δεν είχε  συμμορφωθεί με 186 αποφάσεις του ΕΔΔΑ, όπως αναφέρει σε άρθρο του[39] ο τότε Προέδρος του ΝΣΚ  Ιωάννης – Κωνσταντίνος Χαλκιάς.
Πέμπτη, 9 Νοεμβρίου 2023

---

[1] [1] 60 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στο Β’ Π.Π (20 εκατ. στρατιώτες και 40 εκατ. άμαχοι) Πολλοί θάνατοι προκλήθηκαν από τις πράξεις γενοκτονίας στις οποίες προέβησαν οι Ναζί, τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατήθηκαν βάναυσα στις κατακτημένες από τον Άξονα Χώρες ( βλ: σε http://www.secondworldwar.co.uk/casualty και html R.J. Rummel, «Statistics of democide: Genocide and Mass Murder Since 1900», εκδ. Center for National Security Law, School of Law, University of Virginia, 1997, chapter αρ. 3)
[2] Βλ. «Τα δικαιώματα του Ανθρώπου» εκδόσεις ΕΥΘΥΝΗ 1977
[3] Βασισμένο το “Σύνταγμα” του Ρήγα,  στο Σύνταγμα του Έτους “1” της Γαλλικής Δημοκρατίας 1792 και 1793. Το Σύνταγμα του Ρήγα έχει  124 διατάξεις, ενώ η διακήρυξη του, που αναφέρεται στα ανθρώπινα δικαιώματα 35 άρθρα.
[4] Βλ. 1) Π. Κιτρομηλίδη “Ρήγας Βελεστινλής” θεωρία και πράξη, εκδ. Βουλή των Ελλήνων
 
2) Ν. Πανταζόπουλος “Η ιδεολογία και το πολίτευμα του Ρήγα Βελεστινλή.   Νεώτερη Ελ. Ιστορία 1750 -1940”, Ελευθ... Τύπος της Κυριακής τευχ. 3.
[5] Με τον όρο ΕΣΔΑ εννοούμε το αρχικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των δικαιωμάτων του Ανθρώπου, και επιπλέον τα πρόσθετα πρωτόκολλα της Σύμβασης τα οποία έχει υπογράψει η κάθε χώρα.
[6] Βλ. Φ. Αρναούτογλου, Συμβούλιο της Επικρατείας και Ευρωπαϊκά Δικαστήρια, ΝοΒ 2005, σ. 127 επ. ΣτΕ Ολ. 2281-2285/2001 (Υπόθεση ταυτοτήτων)
[7] Βλ. Κωνσταντίνου Μαργαρίτη, Θεσμικές παράμετροι αναφορικά με την ευθύνη της Ένωσης μετά την προσχώρηση στην ΕΣΔΑ, http://www.kedia.gr/WP/KEDIA_WP_07-2012.pdf  
[8] Βλ. Μιχάλη Βηλαρά, Σύμβουλου της Επικρατείας, «ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ  ΓΙΑ ΜΙΑ ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΔΔΑ Εισηγήσεις – Συζήτηση, Αθήνα 2011» «το ΕΔΔΑ στη υπόθεση Matthews, έκρινε ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ που είναι και συμβαλλόμενα μέρη στην ΕΣΔΑ, υπέχουν ευθύνη για τυχόν παραβάσεις της Σύμβασης από τα θεσμικά όργανα της Ένωσης, καθόσον δεν είναι επιτρεπτή η απαλλαγή τους από την υποχρέωση σεβασμού των επιταγών της Σύμβασης μέσω της εγκαθίδρυσης ενός άλλου διεθνούς οργανισμού και της μεταβίβασης σ’ αυτόν ορισμένων αρμοδιοτήτων.»
[9] Βλ. ενδεικτικά : Οδηγία 2012/13/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 22ας Μαΐου 2012σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών
[10] Βλ. Φ. Βεγλερή, Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Σύνταγμα, Το Σ 1976, σ. 570 : «Δεν υπάρχει έως σήμερα ούτε μία περίπτωση θετικής εφαρμογής από τα ελληνικά δικαστήρια των δικαιωμάτων και ελευθεριών του ανθρώπου όπως τα καθορίζει η ευρωπαϊκή Σύμβαση ... Πρέπει να προστεθεί ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ως τώρα ότι η νομολογία της ΕΕΔΑ ή του Δικαστηρίου ΔΑ .... ελήφθη ποτέ υπ' όψιν είτε από τα ελληνικά δικαστήρια είτε από τις ελληνικές διοικητικές αρχές»
[11] Βλ. Ευαγγέλου Κρουσταλάκη, Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου  μοχλός ανανέωσης της νομολογίας   των δικαστηρίων, ΝοΒ 2000, σ. 1723
[12] Βλ. Κώστα Χ. Χρυσόγονου, Η (μη) εφαρμογή της ΕΣΔΑ από τα ελληνικά δικαστήρια, Το Σ (τευχ. 5) 2002.
[13] Βλ. Ι. Αντώνη, Δ. Μαγγανά, Χαρ. Χρυσανθάκη, Δημ. Βανδώρου, Λ. Καρατζά, Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Νομολογία και ερμηνευτικά σχόλια Νομική Βιβλιοθήκη, 2011.
[14] Βλ. Ι. Σαρμάς/Ξ. Κοντιάδης/Χ. Ανθόπουλος, ΕΣΔΑ, 2021 εκδ Σάκκουλας 2021.
[15] Βλ. ΣτΕ Ολ. 2281-2285/2001, με αντίθετη μειοψηφία ως προς το ότι κανένα συμβαλλόμενο κράτος της ΕΣΔΑ δεν μπορεί να επικαλείται τις διατάξεις του Συντάγματός του προκειμένου να δικαιολογήσει την εκ μέρους του παραβίαση των διατάξεων της ΕΣΔΑ.
[16] Βλ. Στ. Κτιστάκη, Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ, Α. Σάκκουλας, 2009.
[17] Βλ.1) Αθ. Ράντου, Η επίδραση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας στη νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων, ΝοΒ (57) 2009, σ. 1847.2) ΣΑΡΜΑΣ Δ. ΙΩΑΝΝΗΣ Η ΔΙΚΑΙΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ Α.Ε.
 
[18] Βλ. Ιω. Βαρότσου, Δικηγόρου Αθηνών, Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΔΔΑ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ», http://www.varotsoslaw.gr/images/ASSOCIATION%20CIVIL%20PROCEDURE%202011.pdf 
[19]Βλ.ΓΕΩΡΓΙΟΣ-ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΤΣΑΠΡΑΖΗΣ: «Διάλογος μεταξύ ελληνικών δικαστηρίων και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Σχόλια με αφορμή την 9/2009 απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου και την από 25.6.2009 απόφαση του ΕΔΔΑ Ζουμπουλίδης κ.Ελλάδος και την υποδοχή τους από τα Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια»  σε http://constitutionalism.gr/site/wp-content/mgdata/pdf/10tsaprazhs.pdf
[20]Βλ: Ευαγγελία Ν. Τζιράκη: «Ο εθνικός δικαστής αντιμέτωπος προς τη διεθνούς δικαίου υποχρεώση του Κράτους του να συμμορφώνεται προς τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» www.edil-ste.gr/pdf/6026585¶ρθρο%20δικαστής%20και%20ΕΣΔΑ.doc
[21] Βλ.  Ν. Μαρκόπουλου, Η επιρροή της νομολογίας του ΕΔΔΑ στη θεσμική απονομή δικαιοσύνης. Η απόφαση Kress, Το Σ (τευχ. 4) 2003, σ. 677 επ.
[22] Βλ. Εβ. Σαλαμούρα, Το δικαίωμα διεξαγωγής της δίκης εντός ευλόγου χρόνου και η αποκατάσταση της «τεκμαιρόμενης» βλάβης του διαδίκου, ΝοΒ (57) 2009 σ. 2019 επ.
[23] Βλ. ΕΔΔΑ, Απόφ. 10.4.2003, Κόντη-Αρβανίτη κατά Ελλάδας §§ 29-30· Απόφ. 22.7.2010, Τσουκαλάς κατά Ελλάδας· υποθ. Γλεντζές κατά Ελλάδας, §§ 21-22· υποθ. Α.Μ. κατά Ελλάδας· υπόθ. Θ.Α. Κατά Ελλάδας.
[24] Βλ. ΕΔΔΑ, υπόθ. Αθανασίου κλπ κατά Ελλάδος, § 34· Απόφ. 1.4.2010, υπόθ. Γαλάνης κατά Ελλάδας, § 29· Απόφ. 9.6.2005, υπόθ. Φραγκαλέξη κατά Ελλάδας, § 22· Απόφ. 10.4.2003, υπόθ. Κόντη – Αρβανίτη κατά Ελλάδας, §§ 29-30.
[25] Βλ. Β. Χειρδάρη, Η Ελληνική πλευρά του δικαστηρίου του Στρασβούργου, ΝοΒ 2009, σ. 2026.
[26] Βλ. ΕΔΔΑ, Αποφ. 22.7.2010, υπόθ. Τσουκαλάς κατά Ελλάδος.
[27] Βλ. ΕΔΔΑ, Απόφ. 10.4.2003, υπόθ. Κόντη – Αρβανίτη κατά Ελλάδος.
[28]  Με εγκύκλιο ( 2/72297/ΔΛΤΠ/28-09-2021) Υπουργείου Οικονομικών επιδιώκεται να απαγορευτούν οι κατασχέσεις ποσών σε βάρος των διαθεσίμων της Κεντρικής Διοίκησης και των λοιπών Φορέων της Γενικής Κυβέρνησης που τηρούνται στις Τράπεζες της Χώρας, με την αιτιολογία ότι «έχουν ταχθεί για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων ειδικών δημόσιων σκοπών».
[29] Βλ ΕΔΔΑ , Hornsby κατά Ελλάδας, 19 Μαρτίου 1997,Recueil 1997-II, § 40
[30] Βλ ΣτΕ 2506/2019,979/2020.255/2021.-
[31] Βλ Ε. Σπηλιωτόπουλος, Η συμμόρφωση της διοίκησης προς τις δικαστικές αποφάσεις, Τιμητικός Τόμος για τα 75 χρόνια του ΣτΕ, 2004, σελ. 875 επ.
[32]  Ο κοινός νομοθέτης θέσπισε το νόμο 3068/2002 “ Συμμόρφωση της Διοίκησης προς τις δικαστικές αποφάσεις, προαγωγή των δικαστών των τακτικών διοικητικών δικαστηρίων στο βαθμό του συμβούλου Επικρατείας και άλλες διατάξεις.”, με τον οποίο εξειδικεύτηκε τόσο η υποχρέωση που έχει το Δημόσιο, οι ΟΤΑ, καθώς και τα λοιπά ΝΠΔΔ, αλλά ταυτόχρονα τέθηκε σε ισχύ ένα πλαίσιο, το οποίο θα εξασφαλίζει ότι τα διοικητικά όργανα θα συμμορφώνονται με το περιεχόμενο των δικαστικών αποφάσεων.
[33] Βλ αναλυτικά σε «Η Αστική Ευθύνη του Δημοσίου» εκδ Νομική Βιβλιοθήκη 2021
[34] Αργυρός Αντ.,1) Η δίκαιη ικανοποίηση λόγω υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης (ν. 4055/2012, 4239/2014), Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2015  2)« Σχόλιο σε ΣτΕ 2530/2015: To ένδικο βοήθημα του ν.4055/2012.Μια νέα ιστορία του Σίσσυφου!», ΝοΒ, τ. 63/2015, σελ. 1799  3) «Σχόλιο στη ΣτΕ 1/2013: EΣΔΑ- εύλογος χρόνος διάρκειας Διοικητικής Δίκης», ΝοΒ, 2013, σελ. 1302 επ.  4) «Η ελληνική δικαιοσύνη και ο αναγκαίος εκσυγχρονισμός της», ΝοΒ, τ. 56/ 2008, σελ. 2701 επ.6) Σχόλιο στην ΣτΕ 933/2023 σε NoB ΤΕΥΧΟΣ Νοέμβριου -Δεκέμβριου 2023.
[35] Βλ ΣτΕ 933/2023,574/2023,1317/2022
[36] Βλ Νομικό Βήμα: Αφιέρωμα για τα 50 Χρόνια του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου,2009, ΕλΣ (Τμ. ΙΙ) 2076/2018,ΑΠ 1471 / 2013
[37] Βλ Κουλουμπίνη Ε. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΕΛΕΓΚΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ,Νομική ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ,2023
[38] Βλ. Εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ «Η Ελλάδα δεν έχει συμμορφωθεί με 186 αποφάσεις του ΕΔΔΑ» 19.02.2020.
[39] ΒΛ. Ιωάννης – Κωνσταντίνος Χαλκιάς: Ο μηχανισμός εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΔΔΑ και η Ελλάδα – Λειτουργία και προκλήσεις
Του Ιωάννη – Κωνσταντίνου Χαλκιά σε https://www.dikastiko.gr/24.02.2020.